O priorytetowych działaniach, w szczególności realizowanych przy znaczącym wsparciu ze strony Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, rozmawiamy z jego nowym prezesem Mateuszem Pindlem.

 

Redakcja: Przez ostatnie lata przeprowadzonych zostało mnóstwo rozmaitych działań, w tym inwestycji służących poprawie jakości powietrza. Przyniosło to efekt i widać to wyraźnie w naszych gminach, bo rzeczywiście oddychamy wszyscy lepszym powietrzem. Nawiązując do programu „Czyste Powietrze” – czy obecna skala jest już w jakimś sensie wystarczająca, czy może jednak dalej to priorytet?

Mateusz Pindel: Program priorytetowy „Czyste Powietrze” pozostaje ciągle aktualny. Pamiętajmy, że to sztandarowy program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, którego my – jako wojewódzki Fundusz – jesteśmy realizatorem. W całym regionie potrzeby są wciąż duże. Prosty przykład – do naszego Funduszu wpłynęło dotychczas przeszło 128 tys. wniosków od momentu uruchomienia programu w 2018 roku. Kwota wniosków opiewa już na 3 mld zł, dotychczas wypłaciliśmy 1,4 mld zł.

Jak istotny jest to program, pokazuje przykład miasta Rybnik. W rankingu Polskiego Alarmu Smogowego, dotyczącym najaktywniejszych gmin w Programie Czyste Powietrze, opracowanym na podstawie danych od 2018 r. do końca 2023 r., na pierwszym miejscu spośród wszystkich 2477 gmin w Polsce znalazł się właśnie Rybnik, z liczbą 6481 złożonych wniosków. Ważnym podkreślenia jest, że jeszcze mniej więcej 10 lat temu przekroczenie wskaźnika pyłu zawieszonego PM10 obserwowane było tu w 143 dniach w roku, natomiast w zeszłym roku już tylko w 16 dniach. A mówimy o mieście, które jeszcze niedawno było na samym szczycie rankingów zanieczyszczenia powietrza. Kwestia wymiany źródeł ciepła, termomodernizacji budynków, mikroinstalacji fotowoltaicznych jest zatem bardzo ważna i ten program – co warto podkreślać – realnie wpłynął na poprawę jakości powietrza.

 

A zmiany w programie? Bo i te zostały wprowadzone, bądź też są zapowiadane.

To prawda, ale to wszystko w trosce o naszych beneficjentów. W kwietniu tego roku nastąpiła duża rewizja programu, która objęła m.in. stworzenie tzw. listy ZUM, a więc Listy Zielonych Urządzeń i Materiałów. Trafiają na nią urządzenia – czy to pompy ciepła, kotły zgazowujące drewno o podwyższonym standardzie, czy kotły na pellet o podwyższonym standardzie – pod warunkiem uzyskania akredytacji Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego. To o tyle ważne, że taki mechanizm pozwala mieć pewność, że dane rozwiązania i źródła ciepła są właściwie dobrane do efektywności, do tego, co faktycznie potrzeba. Aktualne zasady mają chronić wnioskodawców i ograniczać nieuczciwe praktyki związane m.in. ze sprzedażą nieefektywnych urządzeń, które bez termomodernizacji domu, zamiast obniżać, to podwyższają rachunki za ogrzewanie.

Druga ważna kwestia jest taka, że 16 kwietnia br., 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska podpisało umowy na wejście „Czystego Powietrza” do programu FEniKS – Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat i Środowiska. Dało to 6,4 mld zł na program w skali kraju, a dla województwa śląskiego 710 mln zł. Program będzie zasilany także w kolejnych latach. Co ważne, wszelkie wprowadzane zmiany pozwalają na zapewnienie finansowania programu w całej jego rozciągłości, bo z tym było do tej pory różnie i pojawiały się przestoje. Na ten moment mamy finansowanie z NFOŚiGW, na bieżąco trwają procedury oceny wniosków i wypłacania środków bez zbędnej zwłoki. Dodam w tym miejscu dla pokazania skali, że normalnie do Funduszu wpływało między 300-500 wniosków tygodniowo, od marca te liczby oscylowały w przedziale 500-700, a w okresie przed samym 22 kwietnia br. nawet i tysiąc, więc w dalszym ciągu bardzo dużo.

Poważna zmiana już zapowiedziana jest taka, że od 1 stycznia 2025 r. w programie „Czyste Powietrze” będzie obowiązkowa termomodernizacja. Po to, aby uzyskiwać w ramach poszczególnych inwestycji pełnię efektywności ekologicznej.

 

Samorządy również odgrywają w przypadku programu „Czyste Powietrze” ważną rolę?

Przy wdrażaniu Programu samorządy są dla nas priorytetowe. Na mocy zawartych porozumień z WFOŚiGW w Katowicach, dotyczących wspólnej realizacji Programu priorytetowego „Czyste Powietrze”, gminy bardzo aktywnie wspierają swoich mieszkańców w wymianie źródeł ciepła i poprawie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych. W znacznej większości śląskich gmin – na 167 gmin, aż 140 ma zawarte porozumienie z Funduszem – zlokalizowane są punkty konsultacyjne, które ułatwiają dostęp do Programu, dzięki czemu mieszkaniec danej gminy nie tylko złoży wniosek o dofinansowanie, ale i rozliczenie na podstawie wniosku o płatność oraz uzyska niezbędne informacje podczas procesu realizacji. W tym miejscu należą się podziękowania zarówno dla pracowników tych punktów, jak również włodarzy gmin, którzy przystąpili do przedsięwzięcia, bo według danych, jakimi dysponujemy, ponad 50 proc. wniosków, które wpływają do Funduszu zostaje złożonych za pomocą gminnych punktów konsultacyjno-informacyjnych. Oczywiście, tu dochodzi ważna kwestia dotycząca urzędników, którzy odbywają cykliczne szkolenia realizowane przez pracowników WFOŚiGW, jest specjalna infolinia dla gmin, aby na bieżąco wyjaśniać pojawiające się wątpliwości. Widzimy istotną rolę punktów konsultacyjnych i samorządów w aspekcie pomocy w przygotowaniu wniosków beneficjentów i ich rozliczeniu na miejscu, bez konieczności przyjazdu do Katowic.

 

Jakie jeszcze wyzwania stoją przed katowickim Funduszem w najbliższym czasie?

Chcemy się ukierunkować jeszcze bardziej na współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego, przedsiębiorcami, organizacjami pozarządowymi. Obecnie jesteśmy w trakcie opracowywania nowej strategii działania naszego Funduszu na lata 2025-2028, która musi być zbieżna z dokumentami regionalnymi, ale też centralnymi. Już zatwierdzona została zresztą wspólna strategia NFOŚiGW z wszystkimi wojewódzkimi Funduszami, gdzie główny nacisk położono na transformację energetyczną, poprawę jakości powietrza, gospodarkę w obiegu zamkniętym, ochronę przyrody, edukację ekologiczną, innowacyjność i adaptację do zmian klimatu. Potrzebna jest tu spójność działań na poziomie ogólnym, choć oczywiście pewne rozwiązania i akcenty będą stawiane stricte na potrzeby naszego regionu. W tym celu konsultujemy się na bieżąco, ze wszystkimi stronami, aby nasze działania były jak najbardziej efektywne, a przede wszystkim, aby wzmocnić jeszcze bardziej najważniejsze kierunki wydatkowania środków Funduszu. Udzielamy wsparcia finansowego w różnych formach, m.in. dotacji, pożyczek umarzalnych, pożyczek nieumarzalnych czy też kredytów w ramach bankowych linii kredytowych. Obecnie poziom udzielanych pożyczek rocznie wynosi ok. 200 mln zł. Chcemy dojść do poziomu nawet 350 mln zł, co pozwoli nam na zwiększenie ilości realizowanych zadań mających na celu poprawę jakości środowiska na terenie województwa śląskiego.

 

A bieżące wsparcie, z którego mogą korzystać samorządy, a w dalszym etapie mieszkańcy?

Mamy dziś szereg zadań oraz programów, które wynikają z zatwierdzanej corocznie w okolicach marca „Listy przedsięwzięć priorytetowych planowanych do dofinansowania ze środków WFOŚiGW” na dany rok. W ramach wyżej wymienionej listy możliwe jest wspomaganie osiągania celów środowiskowych, przeznaczając środki finansowe na realizację przedsięwzięć priorytetowych: ochronę wód, adaptację do zmian klimatu i gospodarkę wodną, gospodarkę odpadami i ochronę powierzchni ziemi, ochronę atmosfery i ochronę przed hałasem, ochronę przyrody, edukację ekologiczną, zapobieganie poważnym awariom i zagrożeniom środowiska, zarządzanie środowiskowe w regionie, profilaktykę zdrowotną. Dofinansowujemy takie zadania, jak m.in. tworzenie zielonych pracowni, ekopracowni pod chmurką, konkursy, szkolenia, konferencje o tematyce ochrony środowiska oraz inicjatywy w zakresie profilaktyki zdrowotnej. Przeznaczamy środki dla wsparcia Państwowych Jednostek Budżetowych, takich jak Policja, PSP, RDOŚ, WIOŚ, Straż Graniczna, Służba Więzienna, itp. Swoim wsparciem obejmujemy również organizacje pozarządowe, jak np. Ochotnicze Straże Pożarne, ZHP, związki ekologiczne. Dofinansowujemy wyjazdy na zielone szkoły, wymianę autobusów na zeroemisyjne, zakup samochodów elektrycznych, wspieramy zadania z zakresu gospodarki odpadami o obiegu zamkniętym oraz selektywnej zbiórki odpadów. Mamy też programy przeznaczone dla Przedsiębiorstw Energetyki Cieplnej, np. „Zamień piec na sieć”, czy też dla przedsiębiorców program „50kw na start”. Poza tym wspieramy budowę, rozbudowę i modernizację kanalizacji, podobnie oczyszczalni ścieków, wspomagamy termomodernizacje budynków, w tym budynków użyteczności publicznej wraz z wymianą źródeł ciepła, budową mikroinstalacji fotowoltaicznych, dodatkowo monitoring środowiska – wszystko zgodnie z listą przedsięwzięć priorytetowych. Nasze realne możliwości finansowania wyznacza Ustawa Prawo Ochrony Środowiska, gdzie są wytyczone zakresy, które możemy i powinniśmy objąć wsparciem finansowym.

Niezmiennie realizowany jest ogólnopolski program „Moja woda”. W naborze, który się zakończył niedawno wpłynęło sporo, bo 4,5 tys. wniosków na rozwiązania związane z retencją. Obecnie ogłoszony jest nabór wniosków w bardzo ciekawym programie „Błękitno-zielona infrastruktura”, który pozwala samorządom realizować takie zadania, jak. np. systemy zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi, instalacje do zbierania i wykorzystania wód deszczowych i roztopowych, zielono-niebieska infrastruktura (w tym: zielone dachy, zielone przystanki, ogrody deszczowe, ogrody wertykalne, żyjące ściany, zbiorniki retencyjne naziemne i podziemne, adaptacja istniejących zbiorników, rowy bioretencyjne, rozszczelnienie nawierzchni nieprzepuszczalnych). Systematycznie podążamy w kierunku transformacji energetycznej, a więc dekarbonizacji i adaptacji do zmian klimatu. Tu ciekawym i przyszłościowym rozwiązaniem są magazyny energii czy przydomowe wiatraki. Podobnie tworzenie zielonych przestrzeni dla samorządów, aby walczyć z tzw. „betonozą”, którą w różnych obszarach obserwujemy.

Rozmawiali: Mirosław Łukaszuk, Marcin Nikiel